Birçok arkeolojik proje başkanı ve ekip üyesi halen Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan yol gösterici direktif ve öneri beklentisi içindedir. Saha çalışmalarının ertelenme ya da devam etme koşullarının resmi yazılar ve yönergelerle bildirilip ilan edilmesi, arazi çalışmalarına devam edecek olan projelerde hastalık ve hızlı bulaşma durumlarında izlenmesi gereken süreçlerin belirlenmesi önem kazanmıştır. Proje başkanları, toplum sağlığını korumak gibi yetkin olmadıkları konuları da kapsayan bir dizi ağır sorumluluğu tek başlarına üstlenmek durumunda kalmamalı, bakanlığın sağlayacağı yön gösterici direktiflerinden ve lojistik destekten faydalanabilmelidir.

Öte yandan, daha önce planlandığı halde salgın şartlarında gerçekleştirilmesi riskli bulunarak ertelenmesi talep edilen arkeolojik kazı, yüzey araştırma veya müze çalışmalarına gerekli kolaylığın sağlanması ve hatta proje başkanlarının bu kararlarının desteklenmesi önemlidir. Pek çok arkeoloji projesi bünyesinde Türkiye dışından ya da uzak mesafeden seyahat edecek ekip üyeleri Kovid-19 ile ilişkili seyahat sınırlamaları sebebiyle çalışma alanlarına ulaşamadıklarından, sözkonusu arkeoloji projeleri mağdur durumda kalmışlardır. Halihazırda birçok yabancı ülke ve üniversite, öğretim üyesi ve öğrencilerinin yurtdışı seyahatlerine izin vermemektedir ve bazı çalışmaların fonları dondurulmuştur. Bu sebeplerle, Kovid-19 salgını öncesinde hazırlanmış olan izin başvurularında belirlenen araştırma amaç ve hedeflerinde ve iş kalemlerinde yeni koşullara uygun olarak yeni düzenleme ve tashih yapılabilmesi konusunda bakanlığın müsamaha göstermesi ve projelere revizyonların yapılması için gerekli süreyi sağlaması umulmaktadır. Proje başkanlarının her bir proje özelinde yapacağı değerlendirme ile projelerin kaynaklarının daha verimli kullanılabilmesi ve zayi edilmemesi için çalışmaların gelecek yıla ertelenmesi bazı projeler için daha akılcı bir yaklaşım olabilir.

Ayrıca ülke genelindeki riskli sağlık şartları ve oluşabilecek acil durumlar göz önüne alınarak Kültür ve Turizm Bakanlığı bünyesinde araştırma başkanlarının her zaman destek alabileceği ve Sağlık Bakanlığı’yla da koordinasyonu sağlayacak bir acil durum ekibinin oluşturulması, bu kişilerin irtibat bilgilerinin tüm araştırma başkanlıklarına resmi yazılarla duyurulması faydalı olabilecektir.

Arkeolojik projeler aynı zamanda eğitim alanlarıdır ve Kovid-19 salgını süresince bu açıdan kayıplar ve mağduriyetler gözlenecektir. Staj yapacak lisans öğrencileri ve tezleri saha çalışmasına bağlı olan yüksek lisans ve doktora öğrencilerinin mağduriyetlerinin giderilmesi için gerekli şartlar sağlanmalıdır. Bu konuda eğitim kurumları ve araştırma projeleri aktif biçimde ve işbirliğiyle çalışmalıdır. Bu öğrencilere, üniversiteler, öğretim üyeleri ve bakanlık tarafından ne gibi destekler sunulacağı ve Kovid-19 salgını sebebiyle zayıflayan saha temelli eğitimin nasıl güçlendirilebileceği taraflarca ivedilikle değerlendirilmelidir. Son olarak, Kovid-19 salgını, arkeoloji biliminin saha çalışmalarındaki yöntem, yaklaşım ve protokolleri yeniden düşünmek için bir fırsat sunmaktadır. Salgının etkilerinin tüm sistemlerini yeniden gözden geçirmeye ittiği bu günlerde arkeoloji dünyasının, kültürel miras yönetiminin ve kültür turizminin niteliği ve doğasının değişeceği de öngörülmelidir. Kovid-19 salgını belki de bazı saha projelerinin daha uzun süreler ertelenmesine ya da iptaline sebep olacaktır. Arkeolojik bilgi üretiminin devamı için özellikle geçmişte yayınlanmamış ya da yayını gecikmiş araştırmaların yayınına odaklanılması, “miras veri” de denen eski kazı ve araştırma arşivlerinin yeniden değerlendirilmesi için yepyeni bir fırsat olarak görülebilir. Hepimizin ortak temennisi olarak Türkiye arkeolojisinin bu zor günleri aşabilmesinin ancak dayanışma ile mümkün olabileceğini düşünüyoruz. Bu açık iyi niyet mektubuyla sadece bakanlık yetkililerini değil, meslektaşlarımız akademisyenleri de konuyu açık yüreklilikle tartışmaya ve sorumluluk üstlenmeye davet etmek istiyoruz.